امروزه مطالعات آب های زیرزمینی چه از منظر شناخت ذخائر موجود (آب های سطحی و عمیق) و چه از دیدگاه حفظ این ذخائر و جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از اینرو مطالعات منابع آب زیرزمینی و مدیریت آن مورد توجه روز افزون قرار گرفته است. با در نظر گرفتن این موضوع در وحله اول به دسته بندی ذخائر آب زیرزمینی پرداخته می شود. ذخائر آبی را می توان از دیدگاه های مختلف به گروه بندی های متفاوتی دسته بندی نمود که دو نمونه بسیارمهم این نوع دسته بندی عبارت است از: تفکیک ذخائر آب زیرزمینی از نظر زمین شناسی و تجدید پذیری. می توان ذخائر آب زیرزمینی را از دیدگاه زمین شناسی به دسته های آب زیرزمینی موجود در آبرفت، آب زیرزمینی موجود در سازند های سخت و آب زیرزمینی موجود در شکستگی ها و گسلش ها دسته بندی نمود. همچنین از لحاظ تجدید پذیری، ذخائر آب زیرزمینی به دو دسته تجدید پذیر و تجدید ناپذیر تفکیک می گردند که آب های سطحی تاحدودی تجدید پذیر و آب های عمیق به عنوان ذخائر تجدید ناپذیر تقسیم بندی می گردند (مقیاس زمانی برای این دسته بندی طول عمر بشر می باشد). این موضوع اهمیت مدیریت و شناسایی این ذخائر را صد-چندان می نماید. یکی از بهترین روش های شناسایی ذخائر آب زیرزمینی بدون ایجاد تاثیرات مخرب زیست محیطی مانند حفاری و… کاربرد روش های ژئوفیزیکیست که در ادامه کلیاتی از روش های ژئوفیزیکی پرکاربرد در اکتشاف آب های زیرزمینی ارائه می گردد.
کلمه Geophysics از دو عبارت Geo و Physics تشکیل شده و بیانگر شناسایی و تفکیک مواد تشکیل دهنده زمین شناسی با تکیه بر خواص فیزیکی آن ها می باشد. خواص مورد بررسی و روش های ژئوفیزیکی مربروطه در جدول 1 ارائه شده است. علاوه بر این باید به این موضوع اشاره نمود که قدرت تفکیک و عمق نفوذ هر یک از روش های ژئوفیزیکی مرتبط با شرایط محیطی و… می تواند متغیر باشد که تا حدودی اطلاعات مربوطه در جدول مذکور آمده است. در ادامه به شرح مختصری از هر یک از روش های ذیل پرداخته خواهد شد.
در این روش به ارزیابی مقادیر مقاومت ویژه ساختار های زیرسطحی پرداخته می گردد. با توجه به این موضوع که با آب دار شدن یک محیط و یا افزایش تخلخل (اولیه و یا ثانویه)؛ تغییر در مقادیر مقاومت ویژه ایجاد می شود، می توان به شناسایی نواحی آبدار آبرفت سطحی، تشخیص محل حفر چاه آب شناسایی آب موجود در سازند های سخت و شناسایی نواحی آبدار شکستگی ها و گسلش های زیرسطحی پرداخت. در طی این مطالعه همواره با تزریق جریان الکتریکی توسط الکترود های جریان و اندازه گیری مقادیر اختلاف پتانسیل بین الکترود-های پتانسیل، به اندازه گیری مقادیر مقاومت ویژه پرداخته خواهد شد (شکل 1). با استفاده از این روش می توان به شناسایی نواحی سطحی تا نیمه عمیق پرداخت. باید به این موضوع اشاره نمود که با افزایش فواصل الکترودی ،دسترسی به اعماق بیشتر میسر می گردد، اما به موازات آن، با حرکت به سمت عمق از قدرت تفکیک این روش کاسته خواهد شد.
روش لرزه نگاری انکساری و انعکاسی
در روش لرزه نگاری به بررسی خواص مواد زیرزمینی با تکیه بر امپدانس صوتی مواد پرداخته می شود. به بیان دیگر ، در ابتدا یک موج مکانیکی از منبع فرستنده به داخل زمین ارسال و در ادامه پاسخ انعکاس و انکسار این موج دریافت می گردد. بسته به اینکه طبیعت انکسار امواج مورد توجه باشد و یا انعکاس؛ روش های لرزه ای به دو دسته انعکاسی و انکساری دسته بندی می گردند. در این روش قدرت تفکیک و عمق نفوذ به فاصله بین گیرنده ها ، محدوده فرکانسی موج ارسالی و عمق مورد مطالعه بستگی دارد . این روش ژئوفیزیکی از حجم داده بیشتر و به تبع آن از دقت بالاتری برخوردار است و می توان از این روش برای مطالعات آب های سطحی تا عمیق استفاده نمود. شایان ذکر است از این روش جهت ارزیابی ذخائر نفتی در اعماق بالا استفاده می گردد.